Zakrzepica. Zabójczyni latająca samolotem
Zakrzepica to trzecie pod względem częstości występowania schorzenie układu krążenia – po chorobie wieńcowej i udarze mózgu. Jej symptomy często bywają bagatelizowane, bo kto by się przejmował bólem, zaczerwienieniem lub spuchnięciem nogi. Tymczasem objaw ten może zwiastować śmiertelne zagrożenie. Jak rozpoznać zakrzepicę i dlaczego jest ona tak groźna dla życia? W jaki sposób jej zapobiegać i jak ją leczyć?
Zakrzepica może się przydarzyć w każdym wieku, zwykle jednak dotyka osób po sześćdziesiątce. Częściej cierpią na nią kobiety. Zazwyczaj atakuje żyły głębokie podudzia (łydki), rzadziej – żyły uda czy biodrowe. Gdy nie jest wcześniej rozpoznana, zakrzep zaczyna się rozszerzać. Sam zakrzep nie jest niebezpieczny; zagrożenie niesie jego oderwanie się od ściany żyły i przemieszczanie się w kierunku płuc lub serca.
Objawy zakrzepicy
Pamiętamy przypadek naszej młodej, utalentowanej mistrzyni olimpijskiej, Kamili Skolimowskiej. Zaczęło się niewinnie – od niewielkiego bólu w łydce, potem doszły problemy z oddychaniem i mimo natychmiastowej reanimacji doszło do zatoru tętnicy płucnej i nagłej śmierci.
Typowe symptomy zakrzepicy to ból nóg podczas chodzenia oraz obrzęk kończyn. W ostrej postaci choroby jej objawami są duszność, zmęczenie, ostry ból w klatce piersiowej i niemożność zaczerpnięcia oddechu. Często objawy są mylące, wskazują na inne przypadłości, dlatego tak istotny jest szybki kontakt z lekarzem i dokładne opisanie mu zaobserwowanych dolegliwości.
Jak powstają zakrzepy w żyłach?
Żyły nie są zwykłymi rurkami, którymi odprowadzana jest krew. To subtelne narządy, tworzące skomplikowany i świetnie działający układ. Niewiele jednak trzeba, by spowodować jego niewydolność. Zator w większości przypadków jest właśnie wynikiem zachwiania tego układu, spowodowanego przemieszczaniem się skrzeplin powstałych najczęściej w żyłach nóg lub jamy brzusznej. Skrzepliny te po dostaniu się do naczyń płucnych czopują je i uniemożliwiają przepływ krwi. U niektórych większe lub mniejsze fragmenty mogą się oderwać. Wówczas z żył głębokich kończyn dolnych (lub miednicy) mogą z krwią dostać się do serca, a następnie do tętnicy płucnej i zablokować ją, w wyniku czego dochodzi do wstrząsu lub nagłego zatrzymania krążenia i oddychania, co prowadzi do śmierci.
Przyczyny choroby:
- zastój lub spowolnienie przepływu krwi w żyłach nóg (żylaki, zapalenie żył, uszkodzenie zastawek, długotrwałe unieruchomienie)
- uszkodzenie ściany żył – błony wewnętrznej żyły (związane z urazami, operacjami, zapaleniem czy przerzutami nowotworowymi)
- niekorzystne zmiany w składzie krwi zwiększające jej krzepliwość (np. trombofilie, choroba nowotworowa)
Diagnostyka i leczenie
Zgłaszając się do lekarza z niepokojącymi objawami, szczególnie takimi jak ból w łydce, obrzęk i zaczerwienienie, poprośmy o skierowanie na USG żył głębokich. Badanie to polega na wykonaniu testu uciskowego. Jeżeli nasze żyły prawidłowo zamykają się pod wpływem tego ucisku, to wówczas zakrzepicę można wykluczyć.
W przypadku zakrzepu żył powierzchownych często wystarcza leczenie domowe oraz stosowanie leków przeciwzapalnych, np. indometacyny. W leczeniu zakrzepu żył głębokich najpierw wstrzykuje się wstępną dużą dawkę heparyny, a w następnych dniach zmniejsza się ją aż do zupełnego odstawienia leku. W razie powikłań konieczne jest leczenie chirurgiczne. Osobom, u których wystąpił zator płucny, do dolnego odcinka żyły próżnej wszczepia się filar w kształcie parasola, zatrzymujący urwaną skrzeplinę.
Unikalnym rozwiązaniem jest kompresoterapia za pomocą pompy perystaltycznej, zwykle stosowanej do leczenia niewydolności zastawek żylnych i zapobiegania zakrzepom w kończynach dolnych po operacjach.
Zapobieganie
Zakrzepica może się pojawiać bez wyraźnego powodu, ale czynników powodujących jej występowanie jest kilka. Sprzyja jej wielogodzinne siedzenie przy komputerze lub za biurkiem, podróżowanie samolotem, autokarem czy chociażby samochodem. Osoby latające na długie dystanse klasą ekonomiczną, gdzie nie da się swobodnie wyciągnąć nóg, są dwa razy bardziej narażone na wystąpienie zakrzepicy niż reszta społeczeństwa.
Pierwszy sygnał to nagły ból nóg lub skurcz łydek spowodowany długim siedzeniem bez ruchu z opuszczonymi, podgiętymi nogami i ograniczoną możliwością zmiany pozycji. Gdy nogi są przez długi czas opuszczone, a kolana zgięte, występuje zbyt duży nacisk na naczynia krwionośne z utrudnionym przepływem krwi, co sprzyja powstawaniu skrzepliny, która jeszcze bardziej utrudnia przepływ krwi i wywołuje ból. Na szczęście zazwyczaj ulega ona rozpuszczeniu po wstaniu i rozchodzeniu. Czasem wystarczy nawet wyprostowanie nóg i poruszanie palcami. Chorobie mogą również sprzyjać warunki atmosferyczne panujące w samolocie (niedostateczne ciśnienie i nazbyt suche powietrze) oraz nadmierne spożywanie kawy i alkoholu. Na czas lotu powinniśmy wybrać luźny ubiór, założyć wygodne skarpetki lub rajstopy (najlepiej uciskowe) i kapcie.
Profilaktyka
Codziennie starajmy się zjadać przynajmniej pięć porcji warzyw i owoców, które zawierają dużo substancji wzmacniających i uelastyczniających żyły. Te substancje to witamina C, krzem oraz flawonoidy. Doskonałym ich źródłem są czerwone, wiśniowe i fioletowe owoce. Gryka zawiera znaczne ilości rutyny, flawonoidu wzmacniającego żyły.
Warto również wspomóc organizm suplementami diety zawierającymi l-argininę, wykorzystywaną do produkcji tlenku azotu, który rozszerza naczynia krwionośne, resweratrol wspomagający układ krążenia, a także ekstrakt z oliwy z oliwek. Profilaktycznie lekarz rodzinny może także zalecić przyjmowanie przed długim lotem leków rozrzedzających krew, takich jak kwas acetylosalicylowy, czyli popularna aspiryna.